Prowadzący: Zygmunt Sitko
Badanie Fizykalne część III
UKŁAD ODDECHOWY
ANATOMIA
A. Klatka piersiowa jest jamą ciała zawierającą serce i płuca
B. Klatkę piersiową tworzą:
- 12 kręgów piersiowych
- 12 par żeber
- chrząstki żebrowe
- mostek składający się z rękojeści, trzonu i wyrostka mieczykowatego
C. Przepona jest to duży mięsień oddzielający jamę brzuszną od klatki piersiowej
D. Górne drogi oddechowe to jama nosowa i gardło a dolne to krtań, tchawica, oskrzela /prawe szersze i krótsze – dzieli się na trzy mniejsze; lewe jest cieńsze i biegnie bardziej poziomo i dzieli się na dwa mniejsze/, zakończeniem dróg oddechowych są płuca – właściwe narządy oddechowe.
E. Opłucna – błona surowicza pokrywająca każde płuco a składa się z opłucnej ściennej i opłucnej płucnej /rozdziela je przestrzeń zwana jamą opłucnową/
F. Śródpiersie
G. Płuca – prawe z trzema płatami i lewe z dwoma płatami; płaty dzielą się na segmenty po 10 dla każdego płuca /p. 3, 2, 5; l. 4, 4 – 1+2 i 7+8/
WYWIAD
Wywiad to technika zbierania danych, w której ludzie proszeni są o udzielenie odpowiedzi na serię pytań dotyczących ich cech, postaw, wartości, postrzegania sytuacji czy zdarzeń oraz zachowań.
Zachowania niewerbalne poprawiające kontakt:
1. Twarz na wprost twarzy drugiej osoby. Odwrócenie się oznacza jednoznacznie: „Nie słucham – myślę o czymś innym”,
2. Uśmiech – sympatyczny i dodający otuchy wyraz twarzy,
3. Otwartość /fizyczne manifestowanie/ - zamknięcie ciała poprzez skrzyżowanie napiętych ramion lub nóg, kulenie się, mocne ściskanie czegoś w dłoni – to wszystko oznacza, że bronisz się przed czymś. Innymi słowy nie dociera do ciebie to co słyszysz,
4. Pochylanie się w kierunku drugiej osoby – jeśli odchylasz się od niej, druga osoba może odnieść wrażenie, że próbujesz fizycznie oddalić się. Gdy siedzisz sztywno wyprostowany wyglądasz na osobę spiętą i raczej nieaprobującą, zatem nieznaczne wychylenie do przodu jest wskazane,
5. Kontakt wzrokowy – komunikując się między sobą ludzie często patrzą na siebie nawzajem. Jeśli nie będą mogli napotkać twojego wzroku, pomyślą że nie budzisz zaufania; lecz nie próbuj wpatrywać się deprymująco w drugą osobę,
6. Zachęcenie – kiwaj głową i pomrukuj „Uhm” „Proszę dalej” „Tak” „O tak” itp. Prawdą jest, że zachęcając drugą osobę uzyskasz przynajmniej 50 % więcej informacji,
7. Odprężenie – jeśli jesteś spięty, udziela się to twojemu rozmówcy a nie można swobodnie rozmawiać /lub słuchać/ gdy się człowiek denerwuje. Jeżeli jesteś autentycznie zainteresowany zrozumieniem tego co mówi druga osoba, a nie tylko udajesz, wówczas w żadnym wypadku nie będziesz się denerwował.
Nie bądź nadmiernie odprężony, żeby osoby nie odnosiły wrażenia, że przyczyniły się do tego, że za chwilę zaśniesz.
Cztery zasady dobrego i skutecznego słuchania:
1. pokaż bez słów, że słuchasz i starasz się zrozumieć mówiącego poprzez: ton głosu, kontakt wzrokowy, wyraz twarzy, postawę ciała, gesty.
2. powtórz własnymi słowami najważniejsze myśli rozmówcy. Zauważ jego uczucia. Zawsze jednak sprawdź, czy mówiący zgadza się z twoją interpretacją.
3. spróbuj postawić się na miejscu mówiącego i wczuj się w jego sytuację /bądź empatyczny/.
4. nie przerywaj, nie dawaj rad, niczego nie sugeruj. Nie dziel się swoimi problemami, ani podobnymi doświadczeniami – każdy przeżywa swoje problemy indywidualnie według własnych zasad.
Prowadząc rozmowę z pacjentem powinniśmy przestrzegać następujących zasad:
- pierwszy kontakt z pacjentem wymaga przedstawienia się, gdyż pacjent niechętnie będzie rozmawiał z osobą anonimową, nie będzie czuł się bezpiecznie,
- na każdym etapie pracy z pacjentem , należy zawsze prowadząc rozmowę zwracać się używając nazwiska i formy „Pan – Pani”,
- rozmowę należy zaczynać od pytań ogólnych i stopniowo przechodzić do zagadnień szczegółowych /konkretnych/,
- każda rozmowa powinna mieć charakter spokojnej i cierpliwej konwersacji – nie może wzbudzać u chorego podejrzeń i wątpliwości, - dane uzyskane w rozmowie, w każdej sytuacji powinniśmy uważać za ściśle tajne – wykorzystywane tylko do celów diagnostycznych /terapeutycznych/, do wyjaśnienia trudności i problemów pacjenta, - rozmowa powinna być ukierunkowana – przebiegiem rozmowy powinna kierować w sposób planowy, lecz jednocześnie elastyczny pielęgniarka/położna, a nie pacjent.
Przygotowując się do rozmowy dobrze jest mieć rozeznanie odnośnie:
- wieku rozmówcy,
- kim jest i z jakiego środowiska pochodzi,
- jaki jest stan chorego,
- jaki jest rodzaj i charakter choroby,
- kto będzie realizował opiekę nad chorym po jego wyjściu ze szpitala,
- czy i jakiej pomocy będzie wymagać rodzina/środowisko opiekuńcze.
Wywiad szczegółowy uzupełniamy o kwestie pominięte przy wywiadzie ogólnym oraz mające wpływ na układ oddechowy. Ważnymi odnośnikami są: wiek, rasa i płeć osoby badanej.
Zadając pytania pamiętajmy o zasadach podanych przy „ocenie głównej dolegliwości” to jest:
• czy pacjent stwierdza zmiany w badanym obszarze,
• umiejscowienie,
• charakter,
• wielkość,
• przebieg,
• okoliczności,
• czynniki nasilające lub łagodzące,
• objawy towarzyszące.
Uwaga !
Uzyskane informacje należy umieścić w czasie /dni, tygodnie, miesiące lub lata/ oraz czy istnieje związek z porą roku, podróżą, leczeniem, wykonywanym zawodem.
1. Pytamy o:
- kaszel
- wydzielina – kolor, ilość
- szkodliwe czynniki środowiskowe – opary, farby, druk, azbest
- świsty
- duszność – kiedy
- palenie – ile, od kiedy, kiedy przestał
- gruźlica
- tolerancja wysiłku
- astma, alergie /uwaga lateks wysypka/
- zapalenie oskrzeli - ostre, przewlekłe
- rozedma
- zapalenie płuc, opłucnej – jak często
- data i wynik ostatniej próby Tuberkulinowej – jaki wynik /dodatni 15mm – bez kontaktu, 10 mm – z kontaktem, 5 mm – HIV/
- data ostatniego zdjęcia RTG klatki piersiowej – jaki wynik.
2. Badanie układu oddechowego polega na
- oglądaniu – częstość oddechu /16-20 na min./, rytm /bezdech/, jakość oddechu; symetria i kształt klatki piersiowej, kształt przestrzeni międzyżebrowych /pozaciągane to wysiłkowy/, symetria ruchów oddechowych, skóra /kolor i zmiany/, ruchy nozdrzy /ruchy skrzydełek nosa to wysiłkowy/,
- opisie spostrzeżeń – umiejscowienie /umowne linie pionowe i poziome/: pacha, mostek, obojczyk, łopatka
- badaniu palpacyjnym – tkliwość, zgrubienia, wychylenia klatki piersiowej, drżenia głosowe /większe przy zapaleniu płuc, mniejsze przy zgrubieniach i obturacji/ PRZÓD OGLĄDAJ NA LEŻĄCO
- opukiwaniu /5-7 cm w głąb/ - stłumienie /zapalenie płuc, niedodma/, rezonans, wysokość przepony /oznaczenie stłumienia przeponowego/,
- badaniu wychylenia przeponowego /różnica wdechu i wydechu to wychylenie przepony /5-6 cm/ - wydech /opukiwanie i zaznaczenie końca opuku jawnego prawa i lewa strona/;
- różnice występują podczas paraliżu nerwu przeponowego – obie strony, zapalenie opłucnej po jednej stronie,
- osłuchiwaniu – oddech przez usta cały cykl wdech i wydech; szmery oddechowe, dodatkowe /patologiczne/, przewodzenie głosu.
Technika rejestracji uzyskanych informacji:
- zapis graficzny – zestaw znaków stosowanych przy konstruowaniu genogramu rodziny
- zapis cyfrowy – wykorzystywany przy rejestracji wyników pomiaru masy ciała, ciśnienia tętniczego, tętna, liczby oddechów, stopni
- zapis słowny – choroby, problemy pielęgnacyjno – opiekuńcze, diagnoza, plan, realizacja, ocena,
- zapis symboliczny w formie „+” oznacza ocenę pozytywną dla określonej cechy, „-” oznacza wystąpienie dysfunkcji /ocena negatywna/, „0” oznacza, iż nie dotyczy ona ocenianej osoby.
Prawidłowe szmery oddechowe:
1. pęcherzykowy (wdech > wydech /2/3 > 1/3/),
2. oskrzelowo – pęcherzykowy, 1 i 2 przestrzeń międzyżebrowa przód i między łopatkami tył (wdech = wydech),
3. oskrzelowy, nad rękojeścią mostka (wdech < wydech /1/3 < 2/3/).
Patologiczne szmery oddechowe:
1. rzężenia – drobne przerywane dźwięki /drobnobańkowe – ton wyższy, grubobańkowe – ton niższy np. niewydolność lewokomorowa – obrzęk i płyn w płucach /początkowo drobnobańkowe a potem grubobańkowe/,
2. świsty – ciągły muzyczny dźwięk /astmatycy tu powietrze ma trudność w wydostaniu się na zewnątrz/ szczególnie przy fazie wydechowej; w ostrej fazie astmy nie słychać świstów bo powietrze się nie porusza; uwaga „stridor” (obturacja) powietrze nie może się dostać do pęcherzyków,
3. furczenia – niskotonowe jak chrapanie /dużo wydzieliny w drogach oddechowych.
Przewodzenie głosu – PATOLOGIA:
1. bronchofonia – pacjent wymawia „raz” i osłuchujemy /prawidłowo stłumiony szept, choroba słyszymy
bardzo głośno – zmieniona chorobowo tkanka lepiej przewodzi niż powietrze/,
2. egofonia – pacjent wymawia „i” i osłuchujemy /prawidłowo słyszymy „i”, choroba słyszymy „ej”/,
3. pektorylokwia – przewodzenie szeptu – pacjent szepcze „raz, dwa, trzy” i osłuchujemy /prawidłowo nic nie słyszymy, choroba słyszymy „raz, dwa, trzy”/.
Ćwiczenia: Stetoskop – membrana /wysokie tony/, lejek /niskie tony/, tuba /nie powinna być zbyt długa – gorzej słyszymy; dobrze gdy jest grubsza/, oliwki /dobierz względem potrzeb/, membranę przykładamy zdecydowanie
ale nie za mocno a lejek lekko ale całym obwodem; można poprosić o schwycenie rękoma ramion /skrzyżowanie/ co pozwala lepiej osłuchiwać i opukiwać płuca z tyłu.
Ocena płuc norma ( płuca czyste szmery oddechowe słyszane obustronnie) patologia (obecność rzężeń, furczeń lub świstów. Słabszy szmer oddechowy w danej części płuc. Średnie lub głębokie zaciąganie międzyżebrowe i/lub nadmostkowe. Asymetria ruchów przepony).
Ocena plwociny norma (brak lub niewielka ilość czystej wydzieliny rano)
patologia (Gęsta ciągnąca się plwocina o zgniłym zapachu. Krwista lub zielona plwocina).
Ocena piersi norma (nieco powiększone u niemowląt. Ogólnie nieco asymetryczne podczas dojrzewania ).
patologia ( Wydzielina z piersi lub „wzrost” u mężczyzn ).
sinica norma (nie występuje )
patologia (wokół ust lub obwodowa sinica: wskazuje na choroby układu oddechowego lub krążenia).
Różnicowanie wyników osłuchiwania płuc podczas Choroby płuc
1) zapalenie płuc, niedodma -szmery oddechowe są oskrzelowe lub brak zaostrzone/oskrzelowe -dźwięki patologiczne to trzeszczenia wdechowe trzeszczenia końcowo-wdechowe
2) odma - czy to szmery oddechowe czy dźwięki patologiczne jest ich brak
3) rozedma -szmery oddechowe są osłabione, ciche -dźwięki patologiczne to trzeszczenia wczesno-wdechowe
4) przewlekłe zapalenie oskrzeli - szmery oddechowe są normalne -dźwięki patologiczne to świsty i trzeszczenia
5) zwłóknienie torbielowate -szmery oddechowe są ostre -dźwięki patologiczne to trzeszczenia wdechowe
6) torbielowa zastoinowa niewydolność serca
-szmery oddechowe są osłabione, ciche -dźwięki patologiczne to trzeszczenia wdechowe
7) wysięk opłucnowy - szmery oddechowe są osłabione, ciche -dźwięki patologiczne jest brak
8) astma -szmery oddechowe są osłabione, ciche -dźwięki patologiczne są świsty
CZĘSTOŚĆ I RYTM ODDECHÓW
1. prawidłowe – u dorosłych 14-20 oddechów na minutę; u niemowląt do 44 na minutę
2. szybkie, płytkie oddechy (Tachypnoe) - ma wiele przyczyn, w tym restrykcyjne choroby płuc i ból opłucnowy
3. szybkie, głębokie oddechy (Hyperpnoe, Hiperwentylacja) - ma wiele przyczyn, w tym wysiłek fizyczny, niepokój, kwasica metaboliczna, uszkodzenie pnia mózgu.
Oddech Kussmaula, spowodowany kwasicą metaboliczną, może mieć częstość szybką, wolną lub normalną
4. wolne oddechy – mogą być spowodowane śpiączką cukrzycową, depresją oddechową wywołaną lekami, wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego
5. oddech Cheyn’a - Stokesa – rytmicznie następujące po sobie okresy hyperpnoe i apnoe. U niemowląt i osób starszych, może być czymś prawidłowym w czasie snu; towarzyszy również uszkodzeniu mózgu, niewydolności krążenia, mocznicy i niewydolności oddechowej
6. oddech ataktyczny (Biota) – nieprzewidywalna nieregularność głębokości i częstości. Wśród przyczyn są uszkodzenie mózgu i niewydolność oddechowa
7. oddech z westchnieniami – oddech przerywany częstymi westchnieniami. Jeśli występują również inne objawy, sugeruje to zespół hiperwentylacji. Okazyjne westchnienia są czymś prawidłowym.
